Γενικοί στόχοι – Γενικά μαθησιακά αποτελέσματα
Βασικός στόχος του μαθήματος είναι η παροχή εξειδικευμένων γνώσεων σε φοιτητές που έχουν τις βασικές γνώσεις στη Δημογραφία και ενδιαφέρονται να εμβαθύνουν στη χωρική προσέγγιση των δημογραφικών φαινομένων. Η εξέλιξη των βασικών δημογραφικών συνιστωσών (γονιμότητας, θνησιμότητας και μετανάστευσης) δεν προσδιορίζει απλώς την κατανομή του πληθυσμού στο χώρο, αλλά και την ίδια τη φυσιογνωμία του χώρου. Υπό αυτό το πλαίσιο, οι εκάστοτε προσεγγίσεις χωρικής ανάλυσης, σε συνδυασμό με τη χρήση των κατάλληλων χωρικών δεικτών, δε μπορούν παρά να αποτελέσουν την προστιθέμενη αξία μέσα σε αυτή τη διεπιστημονική προσέγγιση «ανάγνωσης» των δημογραφικών φαινομένων. Κατά συνέπεια καθίσταται επιθυμητή η εξέταση των βασικών δημογραφικών μεταβλητών τόσο σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, είτε ακόμη σε επίπεδο μικρότερων χωρικών ενοτήτων (πόλη και, υπο-ενότητές της). Η χωρική ανάλυση των διαφοροποιούμενων δημογραφικών μοτίβων δύναται να συμβάλλει (ανάλογα με το υπο μελέτη πεδίο και την οπτική γωνία προσέγγισης) τόσο στην εξέταση των επιπτώσεων των δημογραφικών μεταβλητών όσο και στην ανάδειξη των σχέσεων ανάμεσα σε αυτές και άλλες μεταβλητές (οικονομικές, κοινωνικές κτλπ). Οι υπάρχουσες επιστημονικές προσεγγίσεις παρέχουν και προτείνουν πλέον άλλωστε ένα ευρύ φάσμα μεθοδολογικών και τεχνικών εργαλείων, προς την περιγραφή των προτύπων χωρικής διαφοροποίησης δημογραφικών- και άλλων- δεδομένων. Οι προσεγγίσεις αυτές συμβάλλουν προφανώς και στην διαμόρφωση πολιτικών στο χώρο.
Γνώσεις
Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής/ -τρια έχει εμπεδώσει τις βασικές γνώσεις των μεθόδων και τεχνικών της δημογραφικής ανάλυσης και ταυτόχρονα έχει αποκτήσει βασικές γνώσεις των τεχνικών της χωρική ανάλυσης των πληθυσμιακών δεδομένων.
Δεξιότητες
Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής/ -τρια έχει αποκτήσει τις βασικές δεξιότητες για την ανάκτηση δεδομένων μέσω βάσεων την ανάλυση πληθυσμιακών δομών και δημογραφικών συνιστωσών και δύναται να χρησιμοποιήσει τις κατάλληλες μεθόδους για την χωρική ανάλυση φαινομένων και δομών
Ικανότητες
Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής/ -τρια ταυτόχρονα έχει τη ικανότητα να αξιοποιήσει τις αποκτηθείσες γνώσεις και δεξιότητες στα πλαίσια της εκπόνησης εξειδικευμένων μελετών και ερευνών, όπου υπεισέρχεται η μεταβλητή «πληθυσμός» με χωρική διάσταση.
Οι γενικές ικανότητες που θα πρέπει να έχει αποκτήσει ο φοιτητής/φοιτήτρια και στις οποίες αποσκοπεί το μάθημα είναι:
– Λήψη αποφάσεων
– Αυτόνομη εργασία
– Ομαδική εργασία
– Εργασία σε διεθνές περιβάλλον
– Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον
– Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης
Στα πλαίσια του μαθήματος πραγματοποιείται αρχικά μια εισαγωγή στο πεδίο των αλληλοσυσχετισμών μεταξύ του πληθυσμού, του χώρου και της ανάπτυξης, μέσα από μια σύντομη αναδρομή στις παλαιότερες και πρόσφατες θεωρητικές προσεγγίσεις, με έμφαση στην ανάδειξη της εγγενούς δυναμικής ισορροπίας μεταξύ των ανωτέρω συνιστωσών. Στη συνέχεια παρουσιάζεται ένα περίγραμμα των συσχετισμών μεταξύ των επιστημονικών πεδίων της δημογραφίας, χωροταξίας, πολεοδομίας και περιφερειακής ανάπτυξης. Ακολουθεί η παρουσίαση των βασικότερων βάσεων πληθυσμιακών-δημογραφικών, με έμφαση στην κριτική παρουσίαση των πηγών και διαθέσιμων μεταπολεμικά δεδομένων στη χώρα μας, καθώς και στα προβλήματα που ανακύπτουν από την άκριτη χρήση τους στη διαδικασία της χωρικής ανάλυσης. Στη συνέχεια, πραγματοποιείται μια σύντομη αναδρομή στις βασικές μεθόδους και τεχνικές της δημογραφικής ανάλυσης, με στόχο την καλύτερη διασύνδεση του εκπαιδευτικού υλικού με τις γνώσεις που έχουν αποκτηθεί στο υποχρεωτικό μάθημα «Δημογραφία». Ακολουθεί η παρουσίαση των βασικών τεχνικών για την ανάλυση των πληθυσμιακών-δημογραφικών δεδομένων σε κλίμακες και εκτίθενται συνοπτικά οι δημογραφικές εξελίξεις της χώρας μας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Στο επόμενο στάδιο παρουσιάζονται οι τεχνικές των δημογραφικών προβολών – σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο – τα όρια των δημογραφικών προβολών και η χρησιμότητά τους στο σχεδιασμό. Οι επόμενες δύο διαλέξεις επικεντρώνονται στην παρουσίαση των βασικών χωρικών δεικτών, καθώς και των δεικτών χωρικής αυτοσυσχέτισης, συνοδευόμενη από σχετικές παραδειγματικές αναφορές, ανά περίπτωση, με έμφαση στον ελληνικό χώρο. Εν τέλει και λαμβάνοντας υπόψη τα ενδιαφέροντα των φοιτητών, επιλέγονται συγκεκριμένες περιπτώσεις προς μελέτη σε βάθος. Οι εν λόγω εργασίες εκπονούνται κατά τη διάρκεια του εξαμήνου υπό την επίβλεψη του διδάσκοντος, ενώ διορθώνονται και σχολιάζονται στο μάθημα.
Ειδικότερα, το σχεδιάγραμμα διδασκαλίας έχει ως εξής
Διάλεξη 1 | Εισαγωγικά: Σχέσεις Πληθυσμού / Χώρου / Ανάπτυξης | |
§ Δημογραφική ανάπτυξη και οικονομική ευημερία
§ Ο διαχωρισμός μεταξύ οικονομικής μεγέθυνσης και ανάπτυξης (Perroux). § Οι χωρικές ανισότητες μέσα στην αναπτυξιακή πορεία των κρατών (Hirschman, Myrdal). § Καμπύλες Kuznets: Η ποιοτική βελτίωση των ανθρώπινων πόρων ως κινητήριος μοχλός για την επέκταση του τομέα των υπηρεσιών. § Η θεωρία των σταδίων οικονομικής μεγέθυνσης του Rostow. § Η δυναμική προσέγγιση του τόπου (Ecole Française de la Proximité). § Η δημογραφική συνιστώσα στους δείκτες αειφόρου ανάπτυξης (σύντομη αναφορά στους δείκτες HDI, PQLI). |
||
Διάλεξη 2 | Οι σχέσεις ανάμεσα στη δημογραφία και τα πεδία της χωροταξίας, πολεοδομίας και περιφερειακής ανάπτυξης | |
§ H σημασία και ο ρόλος της δημογραφίας στο χωροταξικό / πολεοδομικό σχεδιασμό
§ H σημασία και ο ρόλος της δημογραφίας στην περιφερειακή ανάπτυξη (με έμφαση στη χωροθέτηση των παραγωγικών δραστηριοτήτων σε περιφερειακό επίπεδο) |
||
Διάλεξη 3 | Πηγές και δεδομένα για την Ελλάδα (διαθεσιμότητα, κάλυψη, αξιοπιστία, φερεγγυότητα, προβλήματα) | |
§ Υφιστάμενες βάσεις πληθυσμιακών δεδομένων για την Ελλάδα
(ΕΛΣΤΑΤ / E-Demography / Διεθνείς οργανισμοί) § Διαθεσιμότητα γεω-χωρικών πληθυσμιακών δεδομένων για την Ελλάδα § Οι διαχρονικές μεταβολές των εννοιών και οι επιπτώσεις τους στη δημιουργία χρονοσειρών § Τα διαθέσιμα χαρτογραφικά υπόβαθρα / κλίμακα και τα υφιστάμενα προβλήματα |
||
Διάλεξη 4 | Η αξιοποίηση των πληθυσμιακών / δημογραφικών ελληνικών δεδομένων σε διαφοροποιημένα χωρικά επίπεδα. Ποια δεδομένα για ποια χρήση; | |
§ Οι απογραφές (δεδομένα / χωρικά επίπεδα)
§ Η φυσική κίνηση του πληθυσμού (δεδομένα / χωρικά επίπεδα) § Η εσωτερική μετανάστευση (δεδομένα / χωρικά επίπεδα) § Οι δημογραφικές εξελίξεις στη μεταπολεμική Ελλάδα σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, μια συνοπτική παρουσίαση |
||
Διάλεξη 5 | Δημογραφική ανάλυση (σύντομη αναδρομή) | |
§ Η μεταβλητή Χρόνος
§ Γενεά, κοορτή, ηλικία § Το Διάγραμμα του Lexis § Διαμήκης (διαγενεακή) και εγκάρσια (συγχρονική) ανάλυση |
||
Διάλεξη 6 | Προτυποποίηση | |
§ Αδροί δείκτες = παραπλανητικοί δείκτες
§ Άμεση προτυποποίηση § Έμμεση προτυποποίηση § Παραδειγματικές εφαρμογές: θνησιμότητα / απασχόληση |
||
Διάλεξη 7 | Γεωγραφική κινητικότητα | |
§ Πίνακες εισροών / εκροών (δόμηση / δεδομένα)
§ Διαθέσιμα δεδομένα (Ελλάδα) § Δείκτες § Παραδειγματικές εφαρμογές (επίπεδο Νομού / «Καλλικρατικού» δήμου) |
||
Διάλεξη 8 | Πληθυσμιακές προβολές | |
· Μεθοδολογία
· Κλίμακες · Παραδειγματικές εφαρμογές |
||
Διάλεξη 9 | Χωρικοί δείκτες I (Παρουσίαση βασικών δεικτών) | |
§ Συντελεστής Gini, καμπύλη Lorenz
§ Δείκτης βαρύτητας πληθυσμού, Δείκτες συγκέντρωσης και ανομοιογένειας § Δείκτης χωροθέτησης § Μοντέλα βαρύτητας της γεωγραφικής κινητικότητας (Μοντελοποίηση και συνήθεις μεταβλητές) § Παραδειγματικές εφαρμογές |
||
Διάλεξη 10 | Χωρικοί δείκτες IΙ (Δείκτες χωρικής αυτοσυσχέτισης) | |
§ Μέθοδοι Διερευνητικής Ανάλυσης Χωρικών Δεδομένων (Exploratory Spatial Data Analysis)
§ Ολικοί δείκτες μέτρησης της χωρικής αυτοσυσχέτισης (Moran’s I, Geary’s C, Getis’G ) § Τοπικοί δείκτες χωρικής σχέσης (Local indicators of spatial association – LISA) § Παραδειγματικές εφαρμογές (Κινητικότητα στο πλαίσιο της εργασίας, εσωτερική μετανάστευση, γήρανση του πληθυσμού, κ.ά.). |
||
Διάλεξη 11 | Η πληθυσμιακή ανάλυση σε μεσαία και μικρή κλίμακα | |
§ Το πληθυσμιακό / δημογραφικό προφίλ μιας περιφέρειας και των νομών της
§ Οι χωρικές δυναμικές της πληθυσμιακής γήρανσης στην Ελλάδα (1981-2001): Χωρικές διακυμάνσεις και τυπολογία της διαδικασίας γήρανσης (επίπεδο Νομού) § Χωρικές διαφοροποιήσεις της κινητικότητας των απασχολουμένων σε επίπεδο Δήμου και Δημοτικών Ενοτήτων § Χωρικές διαφοροποιήσεις των Δήμων της Ελλάδας σε σχέση με την απασχόληση και την απασχολησιμότητα (2001-2011) § Η έμμεση προσέγγιση της εσωτερικής μετανάστευσης (επίπεδο Νομού) στην Ελλάδα βάσει των απογραφών § Η έμμεση προσέγγιση της «έλξης» των Δήμων του Νομού Αττικής § Η εφαρμογή των μεθόδων της δημογραφικής ανάλυσης σε άλλους πληθυσμούς: οι μεταβολές του κτηριακού αποθέματος ενός δήμου βάσει των στοιχείων της απογραφής κτηρίων |
||
Διάλεξη 12 | Η χαρτογραφική απεικόνιση των πληθυσμιακών δεικτών, ένα από τα βασικά εργαλεία της ανάλυσης των τάσεων / της υφιστάμενης κατάστασης (παραδειγματικές εφαρμογές) | |
§ Η κατανομή των αλλοδαπών στην Ελλάδα
§ Οι δημογραφικές δομές και ο δημογραφικός δυναμισμός των ελληνικών δήμων § Οι χωρικές δυναμικές της δημογραφικής γήρανσης στην Ελλάδα (1981-2001): Χωρικές διακυμάνσεις και τυπολογία της διαδικασίας γήρανσης § Η πληθυσμιακή ελκυστικότητα των δήμων της Ελλάδας (2001-2011): τα χωρικά μοτίβα της ελκυστικότητας |
||
Διάλεξη 13 | Παρουσίαση / Σχολιασμός / Συζήτηση εργασιών φοιτητών |
Κριτήρια αξιολόγησης | Προσδιορισμός βαρύτητας |
Δοκιμασία Πολλαπλής Επιλογής | 15% |
Γραπτή εργασία | 65% |
Δημόσια Παρουσίαση | 20% |
Το περίγραμμα του μαθήματος αναφέρει τον τρόπο αξιολόγησης των φοιτητών/φοιτητριών και βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα του ΤΜΧΠΠΑ
Η αξιολόγηση θα γίνει βάσει 2 μικρών τεστ προόδου στην διάρκεια του εξαμήνου που περιλαμβάνουν ερωτήσεις πολλαπλής απάντησης και μιας ατομικής εργασίας η οποία παρουσιάζεται και δημοσίως
Πεδίον ΄Άρεως, 383 34, Βόλος
24210 74452-55
24210 74380
g-prd@prd.uth.gr