Γενικοί στόχοι – Γενικά μαθησιακά αποτελέσματα

Βασικός στόχος του μαθήματος είναι η παροχή εξειδικευμένων γνώσεων σε φοιτητές που έχουν τις βασικές γνώσεις στη Δημογραφία και ενδιαφέρονται να εμβαθύνουν στη χωρική προσέγγιση των δημογραφικών φαινομένων. Η εξέλιξη των βασικών δημογραφικών συνιστωσών (γονιμότητας, θνησιμότητας και μετανάστευσης) δεν προσδιορίζει απλώς την κατανομή του πληθυσμού στο χώρο, αλλά και την ίδια τη φυσιογνωμία του χώρου. Υπό αυτό το πλαίσιο, οι εκάστοτε προσεγγίσεις χωρικής ανάλυσης, σε συνδυασμό με τη χρήση των κατάλληλων χωρικών δεικτών, δε μπορούν παρά να αποτελέσουν την προστιθέμενη αξία μέσα σε αυτή τη διεπιστημονική προσέγγιση «ανάγνωσης» των δημογραφικών φαινομένων. Κατά συνέπεια καθίσταται επιθυμητή η εξέταση των βασικών δημογραφικών μεταβλητών τόσο σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, είτε ακόμη σε επίπεδο μικρότερων χωρικών ενοτήτων (πόλη και, υπο-ενότητές της). Η χωρική ανάλυση των διαφοροποιούμενων δημογραφικών μοτίβων δύναται να συμβάλλει (ανάλογα με το υπο μελέτη πεδίο και την οπτική γωνία προσέγγισης) τόσο στην εξέταση των επιπτώσεων των δημογραφικών μεταβλητών όσο και στην ανάδειξη των σχέσεων ανάμεσα σε αυτές και άλλες μεταβλητές (οικονομικές, κοινωνικές κτλπ). Οι υπάρχουσες επιστημονικές προσεγγίσεις παρέχουν και προτείνουν πλέον άλλωστε ένα ευρύ φάσμα μεθοδολογικών και τεχνικών εργαλείων, προς την περιγραφή των προτύπων χωρικής διαφοροποίησης δημογραφικών- και άλλων- δεδομένων. Οι προσεγγίσεις αυτές συμβάλλουν προφανώς και στην διαμόρφωση πολιτικών στο χώρο.

Γνώσεις

Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής/ -τρια έχει εμπεδώσει τις βασικές γνώσεις των μεθόδων και τεχνικών της δημογραφικής ανάλυσης και ταυτόχρονα έχει αποκτήσει βασικές γνώσεις των τεχνικών της χωρική ανάλυσης των πληθυσμιακών δεδομένων.

 Δεξιότητες

Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής/ -τρια έχει αποκτήσει τις βασικές δεξιότητες για την ανάκτηση δεδομένων μέσω βάσεων την ανάλυση πληθυσμιακών δομών και δημογραφικών συνιστωσών και δύναται να χρησιμοποιήσει τις κατάλληλες μεθόδους για την χωρική ανάλυση φαινομένων και δομών

 Ικανότητες

Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής/ -τρια ταυτόχρονα έχει τη ικανότητα να αξιοποιήσει τις αποκτηθείσες γνώσεις και δεξιότητες στα πλαίσια της εκπόνησης εξειδικευμένων μελετών και ερευνών, όπου υπεισέρχεται η μεταβλητή «πληθυσμός» με χωρική διάσταση.

Οι γενικές ικανότητες που θα πρέπει να έχει αποκτήσει ο φοιτητής/φοιτήτρια και στις οποίες αποσκοπεί το μάθημα είναι:

– Λήψη αποφάσεων

– Αυτόνομη εργασία

– Ομαδική εργασία

– Εργασία σε διεθνές περιβάλλον

– Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον

– Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης

Στα πλαίσια του μαθήματος πραγματοποιείται αρχικά μια εισαγωγή στο πεδίο των αλληλοσυσχετισμών μεταξύ του πληθυσμού, του χώρου και της ανάπτυξης, μέσα από μια σύντομη αναδρομή στις παλαιότερες και πρόσφατες θεωρητικές προσεγγίσεις, με έμφαση στην ανάδειξη της εγγενούς δυναμικής ισορροπίας μεταξύ των ανωτέρω συνιστωσών. Στη συνέχεια παρουσιάζεται ένα περίγραμμα των συσχετισμών μεταξύ των επιστημονικών πεδίων της δημογραφίας, χωροταξίας, πολεοδομίας και περιφερειακής ανάπτυξης. Ακολουθεί η παρουσίαση των βασικότερων βάσεων πληθυσμιακών-δημογραφικών, με έμφαση στην κριτική παρουσίαση των πηγών και διαθέσιμων μεταπολεμικά δεδομένων στη χώρα μας, καθώς και στα προβλήματα που ανακύπτουν από την άκριτη χρήση τους στη διαδικασία της χωρικής ανάλυσης. Στη συνέχεια, πραγματοποιείται μια σύντομη αναδρομή στις βασικές μεθόδους και τεχνικές της δημογραφικής ανάλυσης, με στόχο την καλύτερη διασύνδεση του εκπαιδευτικού υλικού με τις γνώσεις που έχουν αποκτηθεί στο υποχρεωτικό μάθημα «Δημογραφία». Ακολουθεί η παρουσίαση των βασικών τεχνικών για την ανάλυση των πληθυσμιακών-δημογραφικών δεδομένων σε κλίμακες και εκτίθενται συνοπτικά οι δημογραφικές εξελίξεις της χώρας μας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Στο επόμενο στάδιο παρουσιάζονται οι τεχνικές των δημογραφικών προβολών – σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο – τα όρια των δημογραφικών προβολών και η χρησιμότητά τους στο σχεδιασμό. Οι επόμενες δύο διαλέξεις επικεντρώνονται στην παρουσίαση των βασικών χωρικών δεικτών, καθώς και των δεικτών χωρικής αυτοσυσχέτισης, συνοδευόμενη από σχετικές παραδειγματικές αναφορές, ανά περίπτωση, με έμφαση στον ελληνικό χώρο. Εν τέλει και λαμβάνοντας υπόψη τα ενδιαφέροντα των φοιτητών, επιλέγονται συγκεκριμένες περιπτώσεις προς μελέτη σε βάθος. Οι εν λόγω εργασίες εκπονούνται κατά τη διάρκεια του εξαμήνου υπό την επίβλεψη του διδάσκοντος, ενώ διορθώνονται και σχολιάζονται στο μάθημα.

Ειδικότερα, το σχεδιάγραμμα διδασκαλίας έχει ως εξής

Το περίγραμμα του μαθήματος αναφέρει τον τρόπο αξιολόγησης των φοιτητών/φοιτητριών και βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα του ΤΜΧΠΠΑ

Η αξιολόγηση θα γίνει βάσει 2 μικρών τεστ προόδου στην διάρκεια του εξαμήνου που περιλαμβάνουν ερωτήσεις πολλαπλής απάντησης και μιας ατομικής εργασίας η οποία παρουσιάζεται και δημοσίως

• Καλογήρου Σ. (2015). Χωρική ανάλυση, Μεθοδολογία και εφαρμογές με τη γλώσσα R. Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα, www.kallipos.gr, (ειδικά σελ. 15-57).
• Κοτζαμάνης Β., Ανδρουλάκη, Ε (2000) Οι χωρικές διαστάσεις των δημογραφικών εξελίξεων της Ελλάδας, 1981 - 1991, σσ. 63-110, στο: Χωροταξία, Πολεοδομία και Περιφερειακή ανάπτυξη, δεκαεπτά κείμενα για το σχεδιασμό της πόλης και την ανάπτυξη, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας-ΤΜΧΠΑ. Παν. Εκδόσεις Θεσσαλίας
• Κοτζαμάνης Β., Ανδρουλάκη, Ε (2005) Η χωρική ανάλυση της διαγενεακής γονιμότητας, εναλλαγές προτύπων στον χώρο και χρόνο στο : Β. Κοτζαμάνης, Β. Παπάς (επιμ.) Χώρος και πληθυσμός. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας / ΕΔΚΑ, Βόλος, 2005.
• Κοτζαμάνης Β. (επιμ.) (2009). Η δημογραφική πρόκληση, γεγονότα και διακυβεύματα, ΕΔΚΑ – Παν. Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος
• Κοτζαμάνης Β., Μιχου, Ζ (2010) Που γεννήθηκα, που κατοικώ: η γεωγραφική κινητικότητα στον ελλαδικό χώρο, μια πρωτη χωρική προσέγγιση, Δημογραφικά Νέα, 11
• Κοτζαμάνης Β., Παππάς Β. (επιμ.) (2005). Χώρος και Πληθυσμός, Παν. Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος.
• Κοτζαμάνης Β., Αγοραστάκης Μ., Πηλείδης Α., Σταθάκης Δ. (2006). Οι αλλοδαποί στην Ελλάδα: Χωρική ανάλυση των δημογραφικών τους χαρακτηριστικών και της συμβολής τους στις πληθυσμιακές. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας-ΤΜΧΠΑ ΕΔΚΑ, Σειρά ερευνητικών Εργασιών, 6, Βόλος.
• Κοτζαμάνης Β., Μ.Ν. Ντυκέν (2012) Οι δημογραφικές δομές και ο δημογραφικός δυναμισμός των ελληνικών δήμων Δημογραφικά Νέα, 18
• Κοτζαμάνης Β., Παππάς, Β (2000) Τα πληθυσμιακά χωρικά δεδομένα , υπόβαθρο στον σχεδιασμό : οι περιορισμοί και τα προβλήματα αξιοποίησης τους στην μεταπολεμική Ελλάδα, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας-ΤΜΧΠΠΑ ΕΔΚΑ, Σειρά Ερευνητικών Εργασιών ΕΔΚΑ, 11, Βόλος, 32 σ..
• Παππάς Β. (2000) Μεθοδολογική προσέγγιση υπολογισμού χωρικών δεικτών. Παραδείγματα από τον Ελλαδικό χώρο. In: Δεκαεπτά κείμενα για την πόλη και την ανάπτυξη, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Παν. Θεσσαλίας, Βόλος. ISBN: 9608597854
• Anselin, L. (1995). Local Indicators of Spatial Association—LISA. Geographical Analysis, 27,
• Anselin, L. (1998). Exploratory spatial data analysis in a geocomputational environment. In P.A. Longley, S.M. Brooks, R. McDonnel & B. Macmillan (Eds), Geocomputation: A Primer (pp. 77–94). Chichester: John Wiley & Sons
• Armagnac J., Blayo Ch., Parant A. (1999). Démographie et Aménagement du Territoire, éditions CUDEP, Bordeaux
• Bailly A., Guesnier B., Paelinck J., Sallez A. (1995). Stratégies Spatiales, Comprendre et Maitriser L’Espace, ALIDADE-Reclus, Montpelier
• Bergouignan Ch. (2012). « Projections démographiques localisées : une réflexion sur la comptabilité des démarches ». In : Cahiers de démographie locale, Néothèque
• Bickenbach F. and Bode E. (2008), Disproportionality Measures of Concentration, Specialization and Localization, International Regional Science Review, 31(4): 359-388.
• Courgeau D. (1980). Analyse quantitative des migrations humaines. Masson, Paris, 1980.
• Getis A. (2008), A History of the Concept of Spatial Autocorrelation: A Geographer’s Perspective, Geographical Analysis, 40, p. 297-309
• Getis A. and Ord J. K. (1996), Local Spatial Statistics: An Overview in Longley P. and Batty M. (eds): Spatial Analysis: Modeling in a GIS Environment, Wiley, p. 261-277
• Groupe Chadule. Initiation aux pratiques statistiques en gιographie. Masson, Paris, 1986
• Kotzamanis, B., M.N. Duquenne (2004) Les disparitιs dιmographiques dιpartementales en Grθce: Convergence ou divergence? Espace- Population- Sociιtιs, 3, 2004, pp. 641-664
• Kotzamanis, B., Kostaki, A., Agorastakis, M (2009) Effects of immigration on population growth and structure in Greece, a spatial approach (Vienna Yearbook of Population Research (Austria Academy of Sciences), pp. 167-195
• Kersuzan C., Caillot M., Bergouignan Ch. (2009). « Portrait dιmographique des grandes aires urbaines de province ». In : Cahiers de demographie locale, Nιothθque. Tsimbos, C., Kotsifakis, G., Verropoulou, G., & Kalogirou, S. (2011). Life expectancy in Greece 1991-2007: regional variations and spatial clustering. Journal of Maps, 7(1), p. 280-290.
• Συνίσταται επίσης η επίσκεψη στον δικτυακό τόπου του Εργαστηρίου (http://www.demography-lab.prd.uth.gr/Education-gr.asp).όπου έχει καταχωρηθεί πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό, και ειδικότερα λεξικό όρων, διαλέξεις, ασκήσεις, θέματα εξετάσεων, άρθρα, βιβλιογραφία