Φυγή των νέων Ελληνίδων και Ελλήνων στο εξωτερικό, brain drain, πρόσφυγες το 1922 και πρόσφυγες σήμερα, περιβαλλοντική κρίση και αναγκαστική αποδημία (πχ. τυφώνας Katrina στη Ν. Ορλεάνη το 2005, φαινόμενα Daniel & Elias και πλημμύρες στη Θεσσαλία το 2023, κ.ά.), οικονομική μετανάστευση, γήρανση του πληθυσμού & εγκατάλειψη (depopulation) απομακρυσμένων περιοχών της υπαίθρου, κ.ά. είναι κάποια από τα άκρως φλέγοντα ζητήματα που θα συζητηθούν στο παρόν μάθημα. Στόχος είναι η εξοικείωση με την ανάλυση των σύνθετων αιτιών των μετακινήσεων και των μεταναστεύσεων, καθώς και η μελέτη των αλλαγών στα χαρακτηριστικά της μετανάστευσης και των μετακινούμενων πληθυσμών τόσο διαχρονικά όσο και σε σχέση με την παγκόσμια κατευθυντικότητα της μετανάστευσης (από πού προς πού). Στα πλαίσια του μαθήματος προσεγγίζονται βασικές έννοιες της Πληθυσμιακής Γεωγραφίας (πηγές, μέθοδοι και τεχνικές πληθυσμιακής ανάλυσης, γεωγραφική κατανομή πληθυσμού, κ.ά.), και αναπτύσσονται οι βασικές θεωρίες για τη μετανάστευση και την κινητικότητα του πληθυσμού. Επιχειρείται η κατανόηση του μεταναστευτικού φαινομένου και η εξοικείωση με τις έννοιες, τις θεωρίες και τα εργαλεία που απαιτούνται για τη μελέτη των σημερινών πληθυσμιακών μετακινήσεων. Το μάθημα λαμβάνει τη μορφή πειραματικού εργαστηρίου για την κινητικότητα/μετανάστευση και τις χωρικές τους (αλληλ-)επιδράσεις. Μέσω ενός συλλογικού πρότζεκτ των φοιτητ(ρι)ών, που θα δουλευτεί καθ’ όλη τη διάρκεια του εξαμήνου, θα συλλεχθεί υλικό για τη δημιουργία μιας δια-δραστικής έκθεσης στο ΤΜΧΠΠΑ σε σχέση με τις μετακινήσεις πληθυσμών και τα συναφή με αυτές φαινόμενα στο χώρο και την κοινωνία (προσφυγικοί καταυλισμοί, τουριστικοποίηση εθνοτικών γειτονιών, φαινόμενα ξενοφοβίας, ρατσισμού και διακρίσεων, σχολικός/ εθνοτικός/ κ.ά. διαχωρισμός, ανισότητες στο χώρο στη βάση της εθνότητας/εθνικότητας, κ.ό.κ.

Παρά την τεράστια βελτίωση των δεδομένων και της έρευνας σχετικά με τη μετανάστευση, η επιστημονική γνώση στο πεδίο της μετανάστευσης αγνοείται στο δημόσιο λόγο. Οι μεταναστευτικές πολιτικές γίνονται πολύ συχνά «μπούμερανγκ», επειδή δεν βασίζονται στην επιστημονική κατανόηση της φύσης, των αιτιών και των συνεπειών της μετανάστευσης. Το να «λέμε την αλήθεια στην εξουσία» δεν θα λύσει αυτό το πρόβλημα, διότι οι πολιτικοί, οι διεθνείς οργανισμοί και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αγνοούν συστηματικά τα στοιχεία που αμφισβητούν τα κυρίαρχα αφηγήματα για τη μετανάστευση (πχ. αφηγήματα της «Μαζικής Μετανάστευσης», της «Μεταναστευτική ς απειλής», κ.ά.) ή διαστρεβλώνουν την αλήθεια σε σχέση μ’αυτή (de Haas, 2024). Αυτά τα πανίσχυρα αφηγήματα είναι μονόπλευρα, διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα των μεταναστεύσεων, και μας εμποδίζουν να κατανοήσουμε το μεταναστευτικό φαινόμενο ως εγγενές τμήμα της παγκόσμιας ανάπτυξης και ως κοινωνική αλλαγή, αντί για τη στερεοτυπική προσέγγιση ως «πρόβλημα προς επίλυση». Γι’ αυτό το λόγο, τους στόχους του μαθήματος αφορά και ο εμπλουτισμός της γνώσης σχετικά με τα μεταναστευτικά φαινόμενα, που θα μας επιτρέψουν να εξετάσουμε κριτικά τους ισχυρισμούς που διατυπώνονται από πολιτικούς, ειδήμονες και ομάδες συμφερόντων, ώστε να μπορούμε να διακρίνουμε τις διάφορες μορφές παραπληροφόρησης και προπαγάνδας, οι οποίες – δυστυχώς – αφθονούν σε αυτό το θέμα.

• ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Η κατανομή του Πληθυσμού στο χώρο: Διεθνής και Ελληνική πραγματικότητα
• ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Θεωρητικές προσεγγίσεις και πηγές δεδομένων της γεωγραφικής κινητικότητας του πληθυσμού
• ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Γεωγραφική κινητικότητα στη μεταπολεμική Ελλάδα και στη σύγχρονη Ελλάδα

Προσδιορισμένα κριτήρια αξιολόγησης

Ατομικό και συλλογικό πρότζεκτ

• Ανδριώτης Ν., Πρόσφυγες στην Ελλάδα 1821-1940. Άφιξη, περίθαλψη, αποκατάσταση, Αθήνα, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, 2020.
• Βεντούρα Λ., Μετανάστευση και κοινωνικά σύνορα: Διαδικασίες ενσωμάτωσης ή αποκλεισμού, Νήσος, Αθήνα, 2011.
• Βεντούρα Λ., Καρύδας Δ., Γ. Κουζέλης (επιμ.), Σύνορα / Όρια. Εκδόσεις ΚΑΠΟΛΑ ΚΩΝ. ΠΑΓΩΝΑ, 2017.
• Γκόλντιν Ι., Τζ. Κάμερον, Μ. Μπαλαρατζάν, Αυτοί δεν είναι σαν εμάς. Το παρελθόν και το μέλλον της μετανάστευσης, Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2013.
• Green N. L., Οι δρόμοι της μετανάστευσης. Σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις, Αθήνα, Σαββάλας, 2004.
• Koser K., Διεθνής μετανάστευση. Μία συνοπτική εισαγωγή, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2019.
• Σάσσεν Σ., Κοινωνιολογία της παγκοσμιοποίησης, Αθήνα, Μεταίχμιο, 2009, σ. 190-238.
• Schnapper D., S. Allemand, Κρίνοντας το ρατσισμό, Αθήνα, Πατάκης, 2006.
• Χριστόπουλος Δ., Αν το προσφυγικό ήταν πρόβλημα, θα είχε λύση, Αθήνα, Πόλις, 2020.
• Barret H.R. 1995. Population Geography. Oliver and Boyd, Longman House, Burnt Mill Harlow, Essex CM20 2JE.
• Coleman, D. (1996). Europe’s Population in the 1990s. Oxford University Press.
• Courgeau D. 1995. Migration theories and behavioural models. International Journal of Population Geography, September;1(1):19-27.
• Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Μελετών (ΕΔΚΑ). Ο Πληθυσμός του Πλανήτη μας.: Διαλέξεις. http://www.demography-lab.prd.uth.gr/Education-gr.htm
• Έμκε – Πουλοπούλου Η. (2007). Η μεταναστευτική πρόκληση, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ.
• Hirschman C. et al (eds). 2000. Handbook of International Migration. NY: Russell Sage.
• Human Development Report. 2005. International Cooperation at a crossroads, Aid, trade and security in an unequal world. Published for the United Nations Development Programme (UNDP). Ηλεκτρονική διεύθυνση: http://hdr.undp.org/
• Jones H. 1990. Population Geography. Paul Chapman Publishing Ltd.
• Καψάλης Α., Μετανάστες εργάτες στην Ελλάδα. Eργασιακές σχέσεις και μεταναστευτική πολιτική στην εποχή των μνημονίων, ΜΟΤΙΒΟ ΕΚΔΟΤΙΚΗ, 2018.
• Παπανδρέου Π., Παιδιά της μετανάστευσης στην Αθήνα, Εκδόσεις ΚΑΠΟΛΑ ΚΩΝ. ΠΑΓΩΝΑ, 2013.
• Sen A.1981. Poverty and Famines; An Essay on Entitlement and Deprivation. Oxford University Press.
• Τρουμπέτα Σ. (επιμ.), Το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ, 2012.
• Weeks J.R. 1994. Population. Wadsworth Publishing Company, Belmont California A Division of Wadsworth, Inc